Tết Nguyên Đán: Nguồn gốc, ý nghĩa và những phong tục ngày Tết

Thời khắc mà tất cả mọi người đều mong chờ chính là giao thừa, chuyển giao năm cũ sang năm mới. Với người dân Việt thì Tết Nguyên Đán là dịp quan trọng nhất trong năm. Đây không chỉ đơn thuần là thời điểm kết thúc năm cũ, đón chào năm mới mà còn là dịp để gia đình đoàn viên, sum họp. Bài viết này, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về Tết Nguyên Đán tại Việt Nam.

Tết Nguyên Đán - Tết Âm Lịch là gì?

Tết Nguyên Đán hay còn gọi là Tết Âm Lịch hay đơn giản là Tết Việt Nam là lễ hội ý nghĩa nhất trên đất nước hình chữ S. Do tính theo âm lịch, Tết thường diễn ra vào cuối tháng Giêng hoặc đầu tháng Hai, tức là muộn hơn Tết Dương lịch.

thời gian nghĩ tết nguyên đán 2024

Ngày Tết tại Việt Nam là dịp tuyệt vời nhất để du khách nước ngoài dành trọn gói kỳ nghỉ tại Việt Nam để tận hưởng không khí lễ hội và khám phá một trong những lễ hội lâu đời nhất thế giới. 

Nguồn gốc của Tết Nguyên Đán

Cả một năm làm việc vất vả, điều mà đa số mọi người đều mong chờ là một cái Tết để sum họp, đoàn tụ, quây quần bên gia đình. Thêm nữa, đây cũng là dịp để nghỉ ngơi, tổng kết lại năm cũ, chào đón năm mới với nhiều điều may mắn tốt đẹp hơn. Tết Nguyên Đán có ý nghĩa rất lớn với người Việt Nam. Tuy nhiên, về nguồn gốc của Tết thì không phải ai cũng biết.

Theo lịch sử Trung Quốc thì sự kiện này có nguồn gốc từ đời Tam Hoàng Ngũ Đế. Mỗi một thời kỳ đều có sự thay đổi. Vào thời Tam Vương, Tết được chọn tháng Giêng là dịp đầu năm. Nhà Thương lại lấy tháng chạp, trong khi đó nhà Chu lại chọn tháng 11. Dựa trên quan niệm về ngày giờ, vua chúa thời xưa đã đặt ra ngày Tết khác nhau.

Tại đời nhà Đông Chu, ngày Tết được chọn vào tháng Dần. Đời nhà Tần lại chọn tháng Hợi. Tới nhà Hán thì chọn tháng Giêng. Qua rất nhiều thời đại, tháng Giêng đã được chọn là dịp đầu năm và từ đó không có sự thay đổi nào về ngày Tết nữa. Tới thời Đông Phương Sóc, ngày Tết được tính từ ngày mùng 1 – mùng 8 tháng Giêng. Ngày nay, cũng giống như Trung Quốc, nước ta cũng tổ chức Tết Nguyên Đán và đây là dịp mà người dân được nghỉ lễ chính thức.

Một số phong tục ngày Tết

Là một dịp quan trọng và ý nghĩa, chính vì vậy ngày Tết có rất nhiều phong tục mang giá trị văn hóa lớn. Dưới đây là những phong tục ngày Tết mà bạn nên nắm rõ:

Cúng ông công, ông táo ngày tết

Một trong những việc quan trọng của người Việt vào dịp tết là cúng ông công, ông táo vào ngày 23 tháng Chạp Âm lịch. Vào ngày này, các gia đình sẽ cùng nhau làm lễ tiễn ông Công, ông Táo về chầu trời để báo cáo những việc làm của gia chủ trong một năm với Ngọc Hoàng.

Phong tục cúng ông Công, ông Táo từ lâu đã ăn sâu vào nét văn hóa của người Việt và trở thành thói quen khó bỏ, lưu truyền đến đời đời sau. Theo đó, cứ đến ngày 23 tháng Chạp hàng năm, mọi người thường dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, không gian bếp gọn gàng, nấu mâm cỗ thịnh soạn để các ngài thụ hưởng. Đặc biệt không thể thiếu là các chú cá vàng để làm phương tiện cho ông Công, ông Táo bay về trời.

Gói bánh chưng

Bánh chưng là một trong những thứ không thể thiếu trong dịp tết cổ truyền của người Việt. Bởi nó mang nhiều ý nghĩa đặc biệt thể hiện lòng biết ơn của con cháu với ông cha và với đất trời.

Nguyên liệu để làm bánh chưng rất dễ tìm kiếm gồm: gạo nếp, thịt lợn, đậu xanh, lá dong. Dưới bàn tay đầy nghệ thuật của con cháu được hướng dẫn qua nhiều thế hệ, những chiếc bánh chưng trở nên đẹp đẽ và đầy ý nghĩa. Bánh chưng còn là món quà người ta dùng để dành tặng cho người thân, bạn bè của mình trong dịp đặc biệt này.

Việc gói bánh chưng ngày tết đã gắn liền với hầu hết đại gia đình Việt. Đây là cơ hội để các thành viên trong gia đình thêm gắn kết hơn. Bánh sau khi gói phải đem luộc ít nhất 6 tiếng mới chín kỹ. Trong không khí se se lạnh của tiết trời mùa Xuân, việc cùng ngồi quây quần bên gia đình canh nồi bánh chưng nóng hổi quả là điều quá tuyệt vời. Đó cũng chính là một phần tuổi thơ của rất nhiều thế hệ người Việt.

Lau dọn nhà cửa sạch sẽ

Để đón một cái tết trọn vẹn, tươm tất, người dân Việt Nam thường có tục lệ dọn dẹp nhà cửa, đồ vật sạch sẽ. Việc làm này không chỉ đem lại không khí trang hoàng cho ngôi nhà mà còn có ý nghĩa sắp xếp lại những điều chưa ổn của năm cũ để chào đón năm mới thịnh vượng hơn.

Từ phòng khách cho đến phòng bếp, khắp mọi nơi của ngôi nhà đều được làm sạch, sắp xếp gọn gàng. Điểm thêm là những cành hoa đang đâm chồi nảy lộc báo hiệu mùa xuân về trong không khí rộn ràng, háo hức.

Bày mâm ngũ quả

Ngoài bánh chưng thì mâm ngũ quả được đặt trên bàn thờ tổ tiên là một nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong mỗi gia đình Việt. Mỗi nơi sẽ có một cách bày mâm ngũ quả khác nhau. Tuy nhiên, theo quy ước phải có ít nhất 5 loại trái cây với các màu sắc khác nhau được bày trên bàn thờ tổ tiên và bàn tiếp khách. Mâm ngũ quả tượng trưng cho nguyện ước của gia chủ về một năm mới tươi vui, may mắn, phát tài, phát lộc.

Tất niên

Tất niên được hiểu là ngày tổng kết lại năm cũ, gia đình quây quần sum họp, cùng ăn cơm. Tất niên có thể làm vào ngày 30 hoặc 29, tức là ngày cuối cùng của năm. Giữa ngày 29 hoặc 30 tháng 12 và mùng 1 tháng 1, vào giờ Tý chính là thời điểm quan trọng nhất của sự kiện này. Đây chính là dấu mốc cho sự chuyển giao năm cũ, năm mới.

Để ghi nhận khoảnh khắc quan trọng, các gia đình sẽ làm 2 mâm cơm. Một mâm cúng gia tiên, một mâm cúng Thiên Địa ngoài trời, ngay trước nhà. Việc chuẩn bị mâm cúng Tất niên ra sao còn phụ thuộc vào từng vùng miền cũng như điều kiện của mỗi gia đình. Tuy nhiên, dù khác biệt nhưng vẫn phải có những lễ vật đúng theo phong tục người Việt.

Giao thừa

Đây chính là khoảnh khắc mà tất cả mọi người đều háo hức chờ đợi. Vào đúng 0h ngày mùng 1 – tháng 1 âm lịch, thời khắc chuyển giao đã tới. Đây là thời điểm chính thức bước sang một năm mới.

Mọi người trong nhà dành cho nhau những lời chúc may mắn, tốt đẹp. Vào đêm Giao thừa, các gia đình cũng sắp lễ cúng để bỏ đi những điều xấu, đón điều tốt đẹp vào năm mới.

Cả gia đình cùng nhau quây quần bên tách trà bắc thơm mùi hương cốm, dĩa bánh mứt, đòn bánh tét kể nhau nghe câu chuyện vui trong một năm qua, và những công việc, dự tính kế hoạch cho năm tới.

Phong tục cúng ngày Tết

Vào ngày mùng 1 đầu năm, con cái sẽ chúc Tết ông bà, cha mẹ. Gia đình sẽ bày cỗ cúng Tân niên, cùng ăn uống và chúc nhau năm mới. Mùng 2 sẽ có các hoạt động cúng lễ, chúc họ hàng, người thân. Mùng 3 cúng cơm tại gia. Có một số gia đình sẽ làm lễ Hóa vàng sau 3 ngày. Tuy nhiên, cũng có nhà để tới mùng 5, 6 Tết. Ngoài ra, mùng 3 cũng là ngày Tết thầy cô nên các trò cũ sẽ đi chúc Tết thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp.

Đi chùa, hái lộc cầu may

Đi chùa, hái lộc cầu may là một trong những hoạt động gần như không thể thiếu vào dịp Tết Nguyên Đán. Theo quan niệm của người Việt, việc đi lễ chùa đầu năm là để cầu xin cho năm mới gặp nhiều may mắn, phúc lộc đầy nhà.

Đồng thời xin cầu cho những hoạn nạn, rủi ro của năm cũ sớm qua, không đeo bám sang năm mới để gia chủ được làm ăn thuận lợi. Ngoài ra, đây cũng là cơ hội để mọi người tỏ lòng thành kính với Đức Phật, những vị thần. Với nhiều người, việc đi chùa đầu năm còn là lúc để tận hưởng khí trời sang xuân trong niềm hạnh phúc, hân hoan.

Xông đất

Vào ngày đầu năm mới, người đặt chân tới gia đình đầu tiên chính là người xông đất. Theo quan niệm, nếu người xông đất vía tốt, hợp tuổi gia chủ cũng như con giáp của năm sẽ mang tới những điều tốt lành, may may mắn cho gia chủ trong năm mới. Vì vậy, vào mùng 1 của Tết Nguyên Đán, nhiều gia đình thường chọn người xông đất hợp với tuổi của mình để mọi việc được suôn sẻ.

Lì xì

Ngoài những điều trên thì lì xì cũng là một phong tục ý nghĩa của dịp Tết cổ truyền. Đầu năm mới, người lớn sẽ mừng tuổi trẻ nhỏ thông qua một phong bao lì xì sắc đỏ. Đi kèm với đó là lời chúc ngoan ngoãn, hay ăn chóng lớn, học giỏi. Bên cạnh đó, con cái cũng sẽ mừng tuổi cha mẹ cùng lời chúc sức khỏe, may mắn. Các cháu đã trưởng thành mừng tuổi ông bà, chúc ông bà sức khỏe, trường thọ.

Xuất hành

Xuất hành cũng là một việc quan trọng được người Việt thực hiện vào dịp tết cổ truyền. Thông thường vào ngày mồng một, người ta sẽ chọn giờ đẹp, hướng đẹp, hợp tuổi để xuất hành. Với mong muốn hướng đi mới của năm sẽ mang lại khởi sắc, vận may và tài lộc cho gia chủ. Người đi xuất hành thường sẽ là người trụ cột của gia đình, người có trách nhiệm mang may mắn về để có thể gánh vác mọi việc to nhỏ trong nhà.

Món ăn truyền thống 3 miền dịp tết Nguyên Đán 

Trong ngày tết cổ truyền của dân tộc, mỗi mảnh đất trên dải đất hình chữ S lại sở hữu những món ăn riêng biệt, mang đậm nét văn hóa vùng miền. Dưới đây là một vài món ăn không thể thiếu trong ngày tết của ba miền Bắc, Trung, Nam. 

Món ăn miền Bắc ngày tết 

Ngày tết Nguyên Đán của miền Bắc không thể thiếu những chiếc bánh chưng. Sự hòa quyền của các loại nguyên liệu như đậu xanh, gạo nếp, thịt mỡ, tiêu cay đã làm nên một thứ bánh truyền thống, đậm đà và trọn vị. Ngoài bánh chưng, trong mâm cỗ ngày tết không thể thiếu những món ăn dưới đây:

• Thịt đông: Công thức nấu thịt đông mỗi gia đình sẽ có sự khác biệt. Trời càng lạnh, thịt đông càng ngon. Các nguyên liệu làm thịt đông gồm có thịt chân giò, bì, tai lợn...
• Dưa hành: Mâm cơm ngày tết có cao lương mỹ vị nhưng không thể thiếu dưa hành. Đây là món ăn dân dã, vị chua chua, hơi cay nhẹ, chống ngán tốt. 
• Giò chả: Món này làm từ thịt heo xay nhuyễn, thêm nguyên liệu, bọc vào lá chuối và luộc chín. 
• Thịt gà luộc: Đây là món phổ biến không chỉ xuất hiện trong mâm cơm ngày tết mà cả trong các dịp lễ đặc biệt cũng có. 
• Nem rán: Món này còn có tên gọi khác là chả giò hay chả bánh đa. Phần nhân bao gồm các nguyên liệu như thịt, mộc nhĩ, miến, trứng, giá đỗ… bọc bởi lớp bánh tráng và đem đi chiên với dầu. 

Món ăn miền Trung 

Nếu ngày tết miền Bắc có bánh chưng thì miền nam không thể thiếu bánh tét. Nguyên liệu bánh tét gần giống bánh chưng nhưng được bọc trong lá chuối theo hình trụ, vị ngon đặc biệt. Ngoài ra, người dân miền Trung còn rất chuộng những món dưới đây:

• Nem chua: Nem chua miền Trung thơm dịu nhẹ, ăn kèm với tỏi. Nguyên liệu chính là thịt heo, tẩm gia vị và gói với lá ổi, lá chùm ruột. Khi ăn nem có vị cay cay, chua chua và hơi thanh. 
• Dưa món: Món dưa này làm từ nhiều nguyên liệu như đu đủ, cà rốt, củ cải… và cần nhiều thời gian để chế biến. 
• Tôm chua: Tôm chua là đặc sản của người Huế, vị ngọt bùi xen lẫn cái cay cay, ngậy ngậy của tỏi, ớt, rau thơm… đã tạo nên một món ăn vô cùng hấp dẫn. 
• Thịt ngâm mắm: Đây là món thịt muối, nguyên liệu chính là thịt heo hoặc thịt bò ngâm vào nước mắm đường và nấu theo thời gian nhất định. 

Món ăn miền Nam 

Người miền Nam cũng giống như miền Trung, hay ăn bánh tét vào dịp tết. Đi kèm với đó là rất nhiều món ăn đặc biệt. Chẳng hạn như, Khổ qua, thịt kho nước dừa, củ kiệu tôm khô… là những món đặc trưng của người miền Nam 

• Thịt kho nước dừa: Thịt kho nước dừa hay thịt kho hột vịt, thịt kho rệu là món ăn không thể thiếu trong ngày tết của người dân miền Nam.
• Củ kiệu tôm khô: Củ kiệu ăn với tôm khô vị đậm đà, chua ngọt rất đặc biệt. Khi ăn, người dân thường rắc thêm đường cát để món ăn trọn vị hơn. 
• Canh khổ qua nhồi thịt: Đây là món ăn bổ dưỡng, mang ý nghĩa về việc đẩy lùi mọi khó khăn, đem đến một cái tết ấm no, hạnh phúc. 
• Dưa giá: Món này gồm nhiều nguyên liệu như hẹ, giá, cà rốt vô cùng bổ dưỡng. Khi ăn vị giòn, mát, rất thích hợp để giải nhiệt trong ngày tết. 
• Lạp xưởng: Cứ mỗi độ tết đến xuân về, nhu cầu mua lạp xưởng lại tăng cao. Món này được chia thành hai loại là lạp xưởng khô và lạp xưởng tươi, chế biến bằng cách hấp, chiên, nướng đều được.

Một số điều kiêng kỵ trong ngày Tết Nguyên Đán

Là thời điểm đầu tiên của một năm mới nên ngoài những điều tốt đẹp cũng có không ít điều kiêng kỵ. “Đầu xuôi đuôi lọt”, năm mới tránh những điều không may mắn sau để có được sự thuận lợi, tốt lành và khởi sắc.

Mùng 1 Tết không quét nhà, đổ rác

Các gia đình sẽ dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa vào dịp cuối năm để đón năm mới. Do đó, mùng 1 không cần thiết phải dọn dẹp, quét tước nhà cửa. Thêm vào đó, theo quan niệm xưa thì quét nhà ngày mùng 1 sẽ mang hết tài lộc, may mắn ra khỏi nhà. Bên cạnh đó, ngày đầu năm cũng kiêng đổ rác để tránh làm mất đi tài lộc, gặp nhiều xui xẻo.

Đầu năm không cho lửa, cho nước

Lửa tượng trưng cho sự may mắn. Chính vì vậy, đầu năm thường kiêng cho lửa, bởi việc này cũng giống như đem may mắn của mình cho người khác. Trong khi đó, nước tượng trưng cho sự phát triển. Nếu vào ngày mùng 1 của Tết Nguyên Đán mà cho nước thì sẽ ảnh hưởng tới tài lộc. Đặc biệt là với những người kinh doanh, buôn bán.

Không làm vỡ đồ dùng, không tranh cãi bất hòa

Đầu xuân năm mới, người Việt ta đặc biệt kiêng kỵ việc làm vỡ các đồ vật. Đặc biệt là gương, bát đĩa,… Đổ vỡ là điềm báo của chia ly và những việc không lành. Ngoài ra, ngày Tết thì mọi người cần vui vẻ, tránh tạo không khí căng thẳng hay mâu thuẫn, bất hòa. Cần giữ hòa khí để có một năm thuận lợi, êm ấm.

Kiêng đóng cửa đầu năm

Vào ngày đầu năm, cửa nhà phải luôn mở, chỉ đóng khi mọi người đi chúc Tết hết, không có ai ở nhà. Theo tín ngưỡng dân gian thì ngày đầu năm Ngọc Hoàng cùng các vị chư tiên sẽ hạ phàm, tới từng gia đình để ban phát tài lộc. Nếu tới nhà thấy cửa đóng then cài thì các vị sẽ nổi giận và không ban phúc lộc. Ngoài ra, ngày đầu năm cũng kiêng một số điều khác như: Để tang ngày mùng 1, nói điều xui, kiêng ăn thừa bỏ dở, kiêng đứng và ngồi trước cửa,…

Ý nghĩa của ngày Tết Nguyên Đán

Tết cổ truyền dân tộc có ý nghĩa vô cùng lớn. Mặc dù hiện tại, không thể phủ nhận rằng Tết hiện nay đã có sự mai một, không còn được như xưa. Thế nhưng những giá trị tốt đẹp của nó mãi trường tốt. Nước ta là một quốc gia thuộc văn minh nông nghiệp lúa nước. Chính vì vậy 1 năm được chia làm 24 tiết.

Quan trọng nhất chính là tiết đầu năm, khởi đầu cho chu kỳ canh tác. Đây cũng chính là Tết Nguyên Đán. Nguyên là Khởi Đầu, Đán là Trọn vẹn. Như vậy, có thể hiểu ý nghĩa của Tết Nguyên Đán chính là một khởi đầu trọn vẹn.

Tết Nguyên Đán cũng chính là Tết cổ truyền, Tết ta, Tết âm. Đây là dịp quan trọng để người dân Việt nhớ về nguồn cội, tổ tiên. Là dịp để gia đình đoàn viên con cháu sum vầy, đoàn tụ.

Tết cổ truyền cũng là dịp để mọi người chúc nhau những điều tốt lành, bỏ qua những điều không may mắn, những xích mích của năm cũ. Năm mới, mọi người gặp gỡ, chúc nhau những điều may mắn, gia tăng tình cảm gắn kết anh em họ hàng.

Trên đây là những thông tin chung về Tết Nguyên Đán – Một dịp có ý nghĩa lớn với người dân Việt. Vào năm mới, hãy gạt bỏ mọi muộn phiền, dành cho nhau những lời chúc tốt đẹp, cùng hy vọng vào một năm mới đầy khởi sắc nhé. Hải Trà Chúc bạn năm mới an khang, tài lộc và hạnh phúc.